تحلیل تغییرات معماری مدارس در اواخر دوره قاجار و دوره پهلوی اول؛ نمونه های موردی مدارس یزد

مقوله آموزش رسمی در کشور ایران دارای سابقه طولانی است و مدارس بخش مهمی از بناهای تاریخی کشور را تشکیل می¬دهند¬. علی¬رغم تغییراتی که در دوره¬های مختلف تاریخی روی داد اما آموزش همواره اهمیت خود را حفظ کرد و الگوی خاصی برای معماری مدارس شکل گرفت. در اواخر قاجار و اوایل پهلوی تحت تأثیر عوامل گوناگون تغییرات بنیادینی در وضعیت اجتماعی کشور و جنبه¬های مختلف زندگی مردم ایران روی داد¬. در پی این تغییرات آموزش نوین مورد توجه قرار گرفت و به مرور بخش اصلی و عمده¬ی آموزش کشور را تشکیل داد¬. این آموزش جدید نیازمند مدارس جدیدی هم بود و به این ترتیب اندک اندک مدرسه¬های جدید در شهرهای مختلف کشور تأسیس گردیدند¬. بی شک شناخت تغییرات معماری در یک گونه مهم همچون مدارس و نیز ردیابی و بررسی علل این تغییرات از اهمیت فراوانی برخوردار است و راه را برای پژوهش¬های بعدی هموار می¬کند¬. شهر یزد از دیرباز یکی از مراکز علمی کشور بوده و تعدادی از مدارس سنتی مهم کشور در آن واقع بودند¬. زمانی کوتاه پس از آغاز تأسیس مدارس جدید در کشور¬، یزد نیز شاهد ایجاد این مدارس بود و بعد از مدتی تعداد قابل توجهی مدرسه جدید در یزد دایر گردید¬، بررسی معماری مدارس جدید در یزد امکان تحلیل معماری مدارس جدید در دوره اواخر قاجار و پهلوی اول را فراهم می-آورد¬. نمونه¬های حائز شرایط از طریق مطالعات کتابخانه¬ای¬، بررسی میدانی و اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی مورد شناسایی قرار گرفتند¬. در این تحقیق بخشهای مربوط به مباحث نظری و تاریخی و نیز اطلاعات مرتبط با هر یک از نمونه¬ها به صورت کیفی توصیف¬، طبقه بندی و تحلیل شده¬اند¬. علاوه بر این¬، اطلاعات حاصل از این تحلیل¬ها در قالب جداول با یکدیگر مقایسه شده¬اند¬. هدف از این تحقیق شناخت معماری مدارس جدید در این دوران و بررسی تغییرات آنها نسبت به مدارس سنتی و عوامل موثر بر این تغییرات است¬. در این تحقیق مشخص شد عوامل گوناگونی در تغییرات آموزشی اواخر قاجار نقش داشته¬اند و این تغییرات به راحتی حاصل نگشته است و در ابتدا با مخالفت¬های فراوان رو به رو بوده است¬. بر مبنای نتایج این تحقیق در مجموع¬، تغییر در نوع عملکرد آموزشی منجر به تغییر در معماری مدارس گردید¬. در مدارس جدید از الگوی متداول مدارس ایرانی استفاده نشد¬. الگوها و عناصر سامان¬دهنده¬ی فضاها در ساختمان مدارس تغییر کرد اما الگویی قطعی و یکسان برای ساخت تمامی مدارس جدید در آن دوران حاصل نگشت¬. با وجود تغییرات اساسی و مهم در معماری مدارس جدید نسبت به مدارس سنتی¬، در برخی زمینه¬ها مانند شیوه ساخت¬، سازه¬ و مصالح¬، این مدارس جدید همچنان تا حد زیادی در ادامه شیوه¬های معماری سنتی می¬باشند¬.